Türkiye’de basketbol ilk olarak Robert Kolejinin spor salonunda, yabancı bir öğretmenin yönetimindeki öğrenciler tarafından oynanmıştır. Kayıt altına alınmamış fakat 1911 yılında oynandığı bilinmektedir.
Galatasaray Lisesinde beden eğitimi öğretmeni olan ve aynı zamanda profesyonel kalecilik yapan Ahmet R. tarafından basketbol kuralları Türkçeye çevrilmiştir. Onar kişilik iki takım spor salonunda maç yaparken teknik yetersizlik ve tecrübesizlikten dolayı sahadaki herkes sakatlanmıştır. Bu olaydan sonra basketbol defterinin bir daha hiç açılmayacak şekilde kapandığı düşünülmüştür.
İlk basketbol kulübü Fenerbahçe tarafından açılmıştır fakat o dönemde 1. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı gibi basketboldan daha önemli olaylar olduğu için fazla gelişme gösterememiştir. Kayıtlara geçen ilk müsabaka 1921 yılında Selim Sırrı Tarcan’ın desteği ile Yüksek Öğretmen Okulu öğrencileri ve Amerikalılar arasında yapılmıştır. Maçta galip gelen taraf 24-18 ile Team Amerika olsa da Türk basketbolu için önemli kilometre taşlarından biridir.
1923 yılında ilk resmi spor teşkilatımız olan “Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı” kurulmuştur. Cemiyet basketbolun Anadolu’ya yayılmasında önemli bir rol oynar. Basketbol Anadolu’ya yayılmaya başladıktan sonra, yıl 1297’yi gösterdiğinde Türkiye’deki ilk basketbol ligimiz kurulur.
1927-1933 yılları arasında Musevilerden kurulu olan Maccabi takımı kupalara el koyar, 1933 yılında Türk Spor Kurumunun basketbolu ele geçirmesi ile Maccabinin şampiyonluk serisi son bulmuştur.
1933 yılında İstanbulspor ve sonrasındaki 3 yılda Galatasaray şampiyonluk yaşamıştır.
Basketbol adına ilk milli hareketlerimiz 1933 yılında başlamış ve 1934 yılında milli basketbol takımımız kurulmuştur. Milli takımımız ilk maçını 24 Haziran 1936 tarihinde Beyoğlu Salonunda Yunanistan milli takımı ile yapmış ve maçı 49-12 kazanmıştır. Bu maçtan sonra 1936 Yaz Olimpiyatları’na katılan millilerimiz ilk turda elenerek ülkemize geri dönmüştür.
1940-1946 yılları arasında ülkemizde basketbol adına bir gelişme olmasa da, 1946 yılında Ankara, İzmir ve İstanbul’da dereceye girmiş takımların katılımı ile düzenlenen “Türkiye Şampiyonası” ile bu yöndeki faaliyetler artış göstermiştir.
1949 yılında Kahire’de düzenlenen Avrupa Basketbol Şampiyonası, millilerimizin katıldığı ilk Avrupa turnuvası olmuştur. Avrupa tecrübemiz olmasa bile turnuvada 4.lük ödülünü kazanarak adımızı dünyaya duyurmayı başarmışız.
1936-1959 yılları arasında “Spor Oyunları Federasyonu” ile basketbol, hentbol ve voleybol aynı çatı altından yürütülse de, 1 Mart 1959 tarihinde Türkiye Basketbol Federasyonu kurulmuş ve basketbol kendi alanında gelişmeye devam etmiştir.
Daha önce bölgesel olarak yapılan ligler ( İstanbul, Ankara ve İzmir Ligleri) birleşmiş ve Anadolu’daki tüm takımlar bir araya getirilerek ” Türkiye Deplasmanlı Basketbol Ligi” kurumuştur. 1970’li yıllarda özel kurumların da basketbol kulübü açmasıyla beraber canlanmaya başlayan basketbol, altyapı çalışmaları ile başarılı oyuncuları milli takıma seçilmiş ve 1977 yılında Fransa’da düzenlenen “Avrupa Yıldızlar Basketbol Şampiyonası”nda 1.lik kazanarak ilk Avrupa şampiyonluğumuzu kazanmışızdır.
Basketbol Tarihimizdeki Bazı Önemli Olaylar:
1981: İlk kez bir Türk basketbolcu (Efe Aydan) Avrupa Karması’na davet edildi.
1987: Suriye’de düzenlenen Akdeniz Oyunları’nda Türkiye, altın madalyanın sahibi oldu.
1990: Efes Pilsen (Şimdiki adı ile Anadolu Efes), Koraç Kupası’nda çeyrek finale kadar yükselebilen ilk Türk takımı oldu.
1993: Efes Pilsen, Saporta Kupası’nda finale kadar yükselerek başarı çıtalarını daha yukarıya taşıdı. Final maçında Torino takımına 50-48 kaybetti ancak ülkemiz adına muhteşem bir iş çıkardılar.
1999: İbrahim Kutluay, EuroLeague sayı kralı oldu. Türkiye, Slovenya’da düzenlenen Avrupa Yıldızlar Basketbol Şampiyonası’nda 3.lük ödülünü kazandı.
2000: Efes Pilsen bir ilki daha gerçekleştirerek, EuroLeague Final Four’a yükselme başarısını gösterdi.
2014: Kadınlar basketbolunun en üst seviyesi olan EuroLeague’de Fenerbahçe ve Galatasaray finalde karşılaştı ve Galatasaray kupanın sahibi oldu.
2015: Fenerbahçe tarihinde ilk kez EuroLeague Final Four’a kalma başarısını gösterdi.
2017: Fenerbahçe Avrupa basketbolunun 1 numaralı kupası olan EuroLeague’de finallere yükseldi ve rakibi Olimpiakos’u yenerek Türkiye’ye ilk defa EuroLeague kupasını getirdi.
Ahmet Mehmetağaoğlu
